Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ile Polonya Ulusal Araştırma Enstitüsü (NASK) tarafından hazırlanan yeni ortak çalışmaya göre, dünya genelinde her dört işten biri üretken yapay zekaya (GenAI) potansiyel olarak maruz kalıyor, ancak bu durumun en olası sonucu işlerin ortadan kalkması değil, dönüşmesi.
20 Mayıs’ta yayımlanan ve “Üretken Yapay Zeka ve İşler: Mesleki Maruziyete İlişkin Gözden Geçirilmiş Küresel Endeks” başlığını taşıyan rapor, GenAI’nin çalışma dünyasını nasıl yeniden şekillendirebileceğine dair bugüne kadarki en ayrıntılı küresel değerlendirmeyi sunuyor. Endeks, yaklaşık 30.000 mesleki görevi, uzman onayı, yapay zeka destekli puanlama ve ILO’nun uyumlaştırılmış mikro verileriyle birleştirerek, yapay zekanın meslekleri ve istihdamı ülkeler çapında nasıl dönüştürebileceğine dair özgün ve detaylı bir tablo ortaya koyuyor.
ILO Kıdemli Araştırmacısı ve raporun başyazarı Pawel Gmyrek, “Teorinin ötesine geçerek gerçek işlere dayalı bir araç geliştirdik. İnsan içgörüsü, uzman değerlendirmesi ve üretken yapay zeka modellerini birleştirerek, ülkelerin riskleri değerlendirip hassas şekilde yanıt verebilmesine yardımcı olacak yinelenebilir bir yöntem oluşturduk,” dedi.
Raporun öne çıkan bulguları şöyledir:
► Yeni “maruziyet değişim ölçüsü”, meslekleri GenAI’ye maruziyet düzeylerine göre gruplayarak, politika yapıcılar için tam otomasyon riski taşıyan işler ile görev dönüşümüyle evrilmesi daha olası olan işleri ayırt etmeyi kolaylaştırıyor.
► Küresel istihdamın %25’i, GenAI’ye maruz kalma potansiyeli taşıyan mesleklerde yer alıyor. Bu oran yüksek gelirli ülkelerde %34’e kadar çıkıyor.
► Kadınlar arasındaki maruziyet anlamlı ölçüde daha yüksek. Yüksek gelirli ülkelerde, otomasyon riski en yüksek olan işler kadın istihdamının %9,6’sını oluştururken, bu oran erkeklerde sadece %3,5.
► Ofis ve büro işleri, GenAI’nin teorik olarak birçok görevlerini otomatikleştirme potansiyeli nedeniyle en yüksek maruziyet düzeyine sahip. Bununla birlikte, GenAI’nin gittikçe genişleyen yetkinlikleri, medya, yazılım ve finansla ilgili bazı bilişsel dijital işlerde de maruziyeti artırıyor.
► Tam otomasyon ise hala sınırlı düzeyde; çünkü birçok görev daha verimli yapılabilse de hala insan katılımı gerektiriyor. Çalışma, dijital dönüşüme alışık mesleklerle (örneğin yazılım geliştiriciler) dijital becerilerin sınırlı olduğu meslekler arasında olası farklı yolların altını çiziyor.
► Dijital geçişleri yönlendiren politikalar, işçilerin dönüşmekte olan mesleklerde tutulması ve bu dönüşümün iş kalitesi üzerindeki etkisi açısından belirleyici olacak.
NASK Kıdemli Uzmanı ve çalışmanın yazarlarından Marek Troszyński, “Bu endeks GenAI’nin en büyük etkiyi nerede yaratabileceğini gösteriyor, böylece ülkeler daha iyi hazırlanabilir ve işçileri koruyabilir. Şimdi bu yeni endeksi Polonya’nın ayrıntılı işgücü verilerine uygulama aşamasına geçiyoruz dedi.
ILO–NASK ortak çalışması, verilen rakamların potansiyel maruziyeti, yani olası etkiyi yansıttığını, gerçek iş kayıplarını göstermediğini vurguluyor. Teknolojik sınırlamalar, altyapı eksiklikleri ve beceri açıkları, uygulamanın ülke ve sektörlere göre büyük farklılıklar göstereceğini ortaya koyuyor. Yazarlar, GenAI’nin etkisinin işlerin yok olmasından ziyade dönüşmesi yönünde olacağı görüşünün altını çiziyor.
Rapor, hükümetlere, işveren ve çalışan örgütlerine, sosyal diyaloga katılarak özellikle GenAI’a maruz kalan sektörlerde verimliliği ve iş kalitesini artıracak kapsayıcı ve proaktif stratejiler geliştirmeleri çağrısında bulunuyor.
ILO Kıdemli Ekonomisti Janine Berg, “Yapay zekanın getirdiğiheyecana kapılmak kolay. Ancak bizim ihtiyacımız olan netlik ve bağlam. Bu araç, ülkelerin potansiyel maruziyeti değerlendirmelerine ve daha adil bir dijital gelecek için işgücü piyasalarını hazırlamalarına yardımcı oluyor” diye açıklıyor.
Bu çalışma, ILO–NASK işbirliğiyle GenAI ve işin geleceği üzerine yayımlanacak rapor serisinin ilkini oluşturuyor. Yakında yayımlanacak diğer raporlar, GenAI’ın ulusal işgücü piyasalarına etkilerini inceleyecek ve özellikle gelişmekte olan ekonomiler için politika yanıtlarını destekleyecek teknik yol haritaları sunacak.
Kaynak: Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)
